Czy fentanyl i leki opioidowe są zagrożeniem dla Europy? Ekspert wskazał inny problem

Choć fala przedawkowań fentanylu sieje spustoszenie w Stanach Zjednoczonych, gdzie rocznie notuje się nawet 100 tysięcy zgonów z jego powodu, w Europie sytuacja wygląda zupełnie inaczej. W 2022 roku na terenie całej Unii Europejskiej zarejestrowano jedynie 163 przypadki śmiertelne związane z tym silnym opioidowym środkiem.

Polska również nie doświadcza „epidemii fentanylowej” – twierdzi w rozmowie z Polską Agencją Prasową prof. Marcin Wojnar, psychiatra z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego – ale to nie oznacza, że możemy spać spokojnie.

Zdaniem prof. Wojnara, głównym zagrożeniem w Polsce nie jest fentanyl, lecz nadmierne i często niekontrolowane stosowanie innych opioidowych leków przeciwbólowych, takich jak tramadol i oksykodon. Choć są to środki wydawane wyłącznie na receptę, ich rosnąca dostępność i stosunkowo łatwy sposób zdobycia – także poza oficjalnym obiegiem – sprawiają, że coraz więcej osób sięga po nie regularnie.

– Z roku na rok obserwujemy wzrost sprzedaży tych leków. Szacuję, że w 2024 roku około 470 tysięcy osób w Polsce codziennie przyjmowało tramadol lub oksykodon – mówi prof. Wojnar.

Doustne opioidy, choć skuteczne w łagodzeniu bólu, niosą ze sobą ogromne ryzyko uzależnienia. Organizm szybko rozwija tolerancję, przez co pacjent musi sięgać po coraz wyższe dawki. Co więcej, według danych Ministerstwa Zdrowia, jedynie 25 proc. użytkowników tych leków otrzymuje je od lekarzy – pozostała większość zdobywa je w sposób nielegalny, m.in. przez internet.

– To bardzo niebezpieczne zjawisko, które może prowadzić do uzależnień i poważnych konsekwencji zdrowotnych– ostrzega specjalista.

Ekspert podkreśla, że Europa, w tym Polska, powinna wyciągnąć wnioski z dramatycznej sytuacji, jaka miała miejsce w Ameryce Północnej. To właśnie tam nadmierna dostępność doustnych opioidów, często przepisywanych na rutynowe dolegliwości bólowe, doprowadziła do jednej z największych kryzysów zdrowotnych ostatnich dekad.

– Opioidy są potrzebne, ale muszą być stosowane rozsądnie, w jasno określonych wskazaniach – zaznacza prof. Wojnar. – Nie każde schorzenie wymaga leczenia silnymi lekami przeciwbólowymi.

Na horyzoncie pojawia się kolejne niebezpieczeństwo: nitazeny, określane czasem jako „nowa generacja fentanylu”. Są to syntetyczne opioidy o bardzo wysokiej toksyczności, które choć nigdy nie trafiły do legalnego obiegu medycznego, zaczynają pojawiać się na nielegalnym rynku narkotykowym.

W 2023 roku w Polsce zabezpieczono rekordową liczbę ponad 12 tysięcy tabletek zawierających metonitazen – jedną z substancji z tej grupy. Niepokojące są również przypadki przemytu: w Szwecji zatrzymano osoby przewożące z Polski fałszywe tabletki oksykodonu zawierające właśnie nitazeny.

To może świadczyć o tym, że Polska – oprócz znanej już produkcji syntetycznych stymulantów – staje się także ogniwem w łańcuchu przemytu silnych opioidów.

Według danych Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, Polska wciąż należy do krajów o najniższym poziomie problemów związanych z używaniem opioidów – szacuje się, że jest u nas około 15 tysięcy tzw. problemowych użytkowników.

Prof. Wojnar podkreśla jednak, że skala problemu może szybko się zmienić, jeśli nie zostaną wprowadzone odpowiednie działania prewencyjne i edukacyjne. Obecnie największe zagrożenia zdrowotne w Polsce związane z substancjami psychoaktywnymi to:

1. Uzależnienie od nikotyny (głównie palenie tytoniu),

2. Nadużywanie alkoholu,

3. Nadużywanie leków uspokajających i przeciwbólowych opioidów.

– To nie czas na panikę, ale na mądrą politykę zdrowotną i społeczną. Jeśli wyciągniemy wnioski z błędów innych, możemy zapobiec poważnemu kryzysowi – zanim będzie za późno – podsumowuje prof. Wojnar.