TSUE rozstrzygnie spór o Trybunał Konstytucyjny. Stawką jest prymat prawa UE

Postępowanie przed TSUE zostało wszczęte na wniosek Komisji Europejskiej, która w 2023 roku skierowała przeciwko Polsce skargę dotyczącą działań Trybunału Konstytucyjnego. Do inicjatywy KE przyłączyły się Belgia oraz Holandia, wzmacniając polityczno-prawny ciężar sprawy.

Komisja zarzuca Polsce, że wydane przez TK wyroki naruszyły zasadę pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej, a sam trybunał nie spełnia kryteriów niezależności i bezstronności.

Przedmiotem analizy TSUE są dwa kluczowe orzeczenia polskiego Trybunału Konstytucyjnego:

• wyrok z 14 lipca 2021 roku,

• wyrok z 7 października 2021 roku.

Pierwsze z nich dotyczyło środków tymczasowych nałożonych przez TSUE w sprawie polskiego sądownictwa. TK uznał wówczas za niezgodny z konstytucją przepis unijnego traktatu, który stanowił podstawę do zawieszenia działania Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. W konsekwencji Polska została później obciążona karami finansowymi za niewykonanie zabezpieczenia.

Drugie orzeczenie zapadło w odpowiedzi na pytanie skierowane przez ówczesnego premiera Mateusza Morawieckiego. TK stwierdził, że prawo unijne nie może mieć pierwszeństwa przed Konstytucją RP, a sądy krajowe nie są uprawnione do pomijania norm konstytucyjnych na podstawie przepisów traktatowych.

Komisja Europejska domaga się również formalnego stwierdzenia, że Trybunał Konstytucyjny nie jest sądem ustanowionym zgodnie z prawem, co – w jej ocenie – wynika z nieprawidłowości personalnych.

Chodzi w szczególności o:

• powołanie trzech sędziów TK w grudniu 2015 roku,

• procedurę wyboru Julii Przyłębskiej na prezeskę TK w grudniu 2016 roku.

Zdaniem KE sposób obsadzenia trybunału narusza standardy niezależności wymagane zarówno przez prawo unijne, jak i europejskie konwencje.

W marcu opinię w sprawie wydał rzecznik generalny TSUE Dean Spielmann. Jego stanowisko było wyjątkowo ostre. Określił on działania polskiego Trybunału Konstytucyjnego mianem „bezprecedensowej rebelii” wobec porządku prawnego Unii Europejskiej.

W jego ocenie TK:

• naruszył zasadę pierwszeństwa prawa UE,

• podważył autonomię unijnego systemu prawnego,

• zakwestionował autorytet wyroków TSUE.

Rzecznik uznał, że takich działań nie można usprawiedliwić przepisami prawa krajowego, w tym konstytucją, i zaproponował TSUE stwierdzenie, że Polska uchybiła swoim zobowiązaniom traktatowym.

Spielmann zakwestionował również niezawisłość TK, wskazując na nieprawidłowości przy wyborze sędziów: Henryka Ciocha, Lecha Morawskiego i Mariusza Muszyńskiego, którzy zostali wybrani w grudniu 2015 roku po wcześniejszym unieważnieniu wyboru sędziów poprzedniej kadencji Sejmu.

Sędziowie ci zostali zaprzysiężeni przez prezydenta Andrzeja Dudę, a następnie wybrano Julię Przyłębską na prezeskę Trybunału. Zdaniem rzecznika generalnego te okoliczności podważają standard ustanowienia sądu „na mocy ustawy”.